Əyyaş, “Don Juan” və dahi Yesenin - Bakıda VİDEO - VİDEO - FOTOLAR

Davamı

Əvvəli: http://news.atv.az/news/culture/21269-eyyas-don-juan-ve-dahi-yesenin

Əlimizdə olan mənbələrdə Bakıda olarkən Yesenin Cabbar Qaryağdıoğlu ilə görüşünün olduğuna dair məlumatlara rast gəlirik. İlk dəfə bu görüş haqqında Voronski məlumat verib: “Bir dostluq gecəsində Yesenin şeir oxuyurdu. Onu dinləyənlər arasında xalq mahnılarını toplayan və ifa edən Cabbar adlı qoca türk də var idi... O, rus dilində bir söz də bilmirdi. Sakitcə və soyuq halda şairə baxır, yalnız şeirin ritminə uyğun olaraq quru dodaqlarını tərpədirdi. Yesenin şeiri deyəndən sonra Cabbar ayağa qalxdı, ata oğluna deyən kimi türkcə dedi: “Mən qocalmışam. 35 ildir ki, xalqımın mahnılarını toplayır və və oxuyuram. Mən peyğəmbərə səcdə edirəm, amma peyğəmbərdən də çox şairə səcdə edirəm- o, həmişə başqaları üçün əlçatmaz və sirli olan yeniliklər kəşf edir. Sənin oxuduqlarını başa düşmürəm. Amma hiss etdim və anladım ki, sən böyük, çox böyük şairsən. Bu fitri istedadın qarşısında mən qocanın hörmət və ehtiramını qəbul et.”

Tədqiqatçı Firudin Şuşinski isə bu görüşü belə təsvir edir: “Yesenin dəfələrlə Cabbar Qaryağdıoğlu olan məclislərdə iştirak edib. Lirik şair Azərbaycan xanəndəsinin gözəl səsini eşitməkdən doymazmış. Qoca sənətkarlar söyləyirdilər ki, bir gün Əliheydər Qarayevin evində Sergey Yeseninin şərəfinə qonaqlıq verilir. Həmin qonaqlıqda Azərbaycan bolşevik firqəsi MK-sinin birinci katibi Kirov, Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Səmədağa Ağamalıoğlu və Ruhulla Axundov da iştirak edirmişlər... Qaryağdığolu oxumağa başlayır. Yesenin inana bilmir ki, 64 yaşlı qocada belə səs olar. Qaryağdıoğlu oxuduqdan sonra  salonu alqış səsləri bürüyür. Yesenin Cabbarın şərəfinə bədahətən şeir deyir, onu Şərq  musiqisinin peyğəmbəri adlandırır”.

Yeseninin o illərdə digər məşhur azərbaycanlı - Əliağa Vahidlə görüşünə dair əlimizdə heç bir fakt olmasa da, bəzi müəlliflər belə görüşlərin varlığı haqqında yazıblar. Xalq arasında  Yeseninin Əliağa Vahidlə görüşləri haqqında rəvayətlər söylənilir. Hətta bəzi tədqiqatçılar iddia edirlər ki, Yesenin dostu Çaqinin vasitəsilə Əliağa Vahidə mənzil verilməsinə belə nail olub.

Yeseninin Bakıda keçirdiyi təxminən 4 aylıq müddəti onun yaradıcılığının ən məhsuldar dövrü hesab etmək olar. Təsadüfi deyil ki, yeseninşünaslar bu dövrü şairin yaradıcılığının “qızıl dövrü” adlandırır və bunu Puşkin yaradıcılığının “Boldino payızı” ilə müqayisə edirlər. Bircə onu xatırladaq ki, 1924-1925-ci illərdə Yesenin Bakıda olduğu dövrdə mətbuatda 37 şeiri və 2 poeması dərc edilmiş, onun sevgi himni sayıla biləcək "İran nəğmələri" silsiləsindən bir sıra şeirlər burada yazılmışdı. Şair Bakıya son gəlişində  1925-ci ilin iyulunda deyirmiş: “Mən Bakısız və bakılılarsız uzun müddət qala bilmərəm”.

Yesenin nə qədər səlist və gözəl poetik təfəkkürə malik olsa da bir o qədər də mürəkkəb xarakter sahibi idi. Onun insanlarla münasibəti, ətrafında baş verən hadisələrə reaksiyası bəzən o qədər qey-adi təsir bağışlayırdı ki, bunu yalnız dəlilik kimi qəbul etmək olardı.

Onun birinci mürəkkəbliyi özünü qadınlara münasibətdə biruzə verirdi. O, həyatı boyu bir çoxlarıyla eşq macərası yaşamışdı. İlk ailə qurduğu Anna İzryadnovadan sonra Zinaida Rayxla, Nadejda Volpinlə, böyük rus yazıçısı Lev Tolstoyun nəvəsi Sofya Tolstaya ilə də ailə həyatı qurmuşdu. Ancaq onun ən qalmaqallı nikahı Amerikalı rəqqasə Aysedora Dunkanla olmuşdu.

Aysedora Yeseninə ərə getdiyi zaman şairdən düz 17 yaş böyük idi. Ancaq bu yaş fərqi iki sənətkarın bir-birinə qarşı olan çılğın sevgilərinə mane ola bilmir. Onlar dünya səyahətinə çıxırlar, Avropanı, Amerikanı gəzirlər. Təbii ki, qısqanc Yeseninin dava-dalaşları, və aralarında yaşanan qalmaqalların müşayiəti ilə.

Bu evlilik iki ilə yaxın çəkir və nəhayət Yesenini “azad olmaq daha yaxşıdır” fikrini söyləməsi ilə başa çatır. Bu həmin qadın idi ki, şairin ona hədiyyə etdiyi  ipək şarfın güdazına getmişdi. Onlar 1924-cü ildə ayrılırlar, 1 il sonra Yesenin, 3 il sonra isə  Aysedora Dunkan vəfat edir.

Ümumiyyətlə, onu sevən bütün qadınların Yesenini həmişə xoş hisslərlə xatırladığını demək lazımdır. Hətta onun yoxluğunu  həyatı bahasına yaşamış qadınlar belə olub. Onunla 1920-ci ilin  noyabrında tanış olan Qalina Benislavskaya kimi. Qalina bu tanışlığı belə təsvir edir: “Həmin gündən bir nağıl başladı. Bu nağıl 1925-ci ilin iyun ayına qədər davam etdi. Mənim dözə biləcəyimdən daha ağır həyəcanlara, bütün ağrılara, yaralara baxmayaraq, bu doğrudan da bir nağıl idi. Bu elə bir nağıl idi ki, nəinki belə bir qısa ömürdə, hətta çox uzun və uğurlu ömürdə də yaşanmaya bilərdi.”

1925-ci ilin yayında Yesenin Tolstaya ilə ailə qurması ərəfəsində Qalinadan ayrılır. Yesenini dəli məhəbbətlə sevən Qalina sona qədər onun yoxluğunu qəbul edə bilmir. Beləcə qadın şairin vəfatının ildönümü ərəfəsində - 1926-cı il dekabrın 3-də onun məzarı üstündə intihar edir və Yeseninin məzarı yaxınlığında dəfn edilir.

Onun mürəkkəb xarakteri, dalaşqanlığı da sözsüz ki, şairə böyük problemlər yaradırdı. Əvvəli-sonu bilinməyən içki məclisləri, sərxoşluğun gətirdiyi inadkarlıqlar dəlisov şairi dəfələrlə milis idarələrinə aparıb çıxarmışdı. Hələ bura onun antisovet anlamına gələ biləcək azad fikirlərini, bir sıra yüksək rütbəli bolşevik rəhbərləri ilə münasibətlərini də əlavə eləsək, vəziyyətin həqiqətən mürəkkəb olduğunu düşünməyə əsasımız var. 

O, məhz bunlara görə Rusiya milisinin əlindən tez-tez qaçıb Bakıya gəlur, burada ruhunun və yaradıcılığının sakitliyinə qovuşurdu. Bu baxımdan, bəlkə də Kirov haqlı idi. Bəlkə də 1925-ci ilin sentyabrında Yesenin Bakıda qalsaydı, “Anqleter” faciəsi də baş verməzdi. Məhz bu səbəbdən şairin intihar etməsi, yoxsa öldürülməsi fikri ətrafında mübahisələr səngimək bilmir. Ümumiyyətlə, verilən rəsmi məlumata görə, 1925-ci il dekabrın 27-dən 28-nə keçən gecə Leninqradın "Anqleter" otelində Yesenin özünü asaraq intihar edib. Uzun illər intihar faktı qəbul edilsə də, 80-ci illərin sonuna yaxın yeni, müəmmalı fikirlər ortaya çıxmağa başladı. Müxtəlif qəzet və jurnallarda Yeseninin ölümünün yeni versiyası – onun əvvəlcə qətlə yetirilməsi və sonradan asılması haqda çoxsaylı fikirlər ildırım sürəti ilə yayıldı. Bütün bu şübhələrə son qoymaq məqsədilə 1989-cu ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqının təşəbbüsü ilə SSRİ EA-nın M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutu nəzdində xüsusi komitə – Ümumittifaq Yesenin Komitəsi yaradıldı. Komitənin sədri Yesenin irsinin araşdırılmasında fövqəladə rolu olan Prokuşev idi. Komissiyaya bir sıra yazıçılar, yeseninşünaslar, Yeseninin yaxın qohumları, kriminalistlər, Rusiyanın Baş Prokurorluğunun nümayəndələri və başqa mütəxəssislər daxil idilər. Komissiyanın verdiyi son qərar sensasiyaların heç bir əsasının olmadığını göstərsə də, hələ indi də əks fikirlər beyinlərdən silinməyib. Belə görünür ki, bu mübahisə hələ uzun illər mətbuatın və ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olacaq. Hətta 2007-ci ildə Yeseninin qətlə yetirilməsi versiyasına həsr edilmiş film də televiziya ekranlarında göstərildi. Nə olursa–olsun, 1925-ci il dekabrın ayının 27-dən 28-nə keçən gecə, Nazim Hikmətin sözləri ilə desək, bəşəriyyət “dünyanın ən böyük və ən səmimi şairlərindən biri”ni itirdi. Yeseninin ölüm xəbərindən sarsılan Aleksey Tolstoy yazırdı: “...Onun ölüm günü ədəbiyyatda matəm kimi qeyd edilməlidir”. Yeseninin  iki məşhur şeiri var ki, onlar həm uslubca, həm də ruh etibarilə bir-birinə çox yaxındır. Bu şeirlərin hər ikisi onun həyatının ən dramatik dövrlərində yazılıb. Hər iki şeirdə Yesenin vidalaşır, hər iki şeirdə “dost” deyə müraciət edir. Bunlar “Əlvida, Bakı!” və “Salamat qal, dostum mənim, salamat!” şeirləridir. Birinci şeiri Yesenin Bakıdan, ikinci şeirini isə həyatdan ayrılmazdan bir az əvvəl yazıb. Bu o demək deyilmi ki, Yesenin üçün Bakı həqiqətən əvəzsiz bir dost qədər əziz, həyat qədər şirin imiş?

Yazıda İsaxan İsaxanlının “Şeir gülüstanının təkrarolunmaz çiçəyi” kitabından istifadə edilib.

İlham Tumas